قابلیت‌های اقتـصاد در وقت آزاد – گسترش نیوز 1401/10/24

 در میان سیستم‌های اقتصادی، یکی از بهترین و ایده‌آل‌ترین سیستم‌ها، نظام اقتصاد آزاد است. در اقتصاد آزاد تمام تصمیمات اقتصادی ازسوی فعالان بازار اتخاذ و از تعامل بین افراد و بنگاه‌های اقتصادی در جامعه نحوه تخصیص کالاها و منابع در اقتصاد تعیین می‌شود.

اما اینکه اقتصاد ما چقدر در خود مولفه‌های اقتصاد آزاد را دارد، جای پرسش است. شواهد حاکی از این است که هنوز سیستم اقتصادی ما در یک چارچوب تعریف‌شده نیست. صمت درباره میزان عملیاتی شدن آزادی در اقتصاد، به‌ویژه صنعت کشور با کارشناسان این بخش به گفت‌وگو نشسته که در ادامه می‌خوانید.

نشانه‌ای از حرکت به سمت اقتصاد آزاد نیست

آرمان خالقی، کارشناس اقتصاد درباره سیستم اقتصاد آزاد و ظرفیت‌های اقتصاد ایران برای پذیرش این رویه به صمت گفت: اقتصاد آزاد برای ما موضوعی انتزاعی و تئوری است و قاعدتا اقتصاد ما با اقتصادهای آزاد جهان فاصله معناداری دارد.

 در اقتصاد آزاد، مداخله دولت در اقتصاد باید به حداقل برسد. هر قدر مداخله به صفر نزدیک شود، اقتصاد آزاد به حداکثر خود نزدیک‌تر می‌شود. در اقتصاد آزاد دولت در جایگاه سیاست‌گذار کلان، حامی و نظارت‌کننده می‌نشیند؛ جایی‌که اجازه می‌دهد فعالان اقتصادی که عمدتا دولتی هم نیستند بتوانند در یک فضای متعادل و بدون تبعیض و رانت با هم رقابت کنند و با یکدیگر گفتمان اقتصادی داشته باشند.

 در این سیستم دولت نظارت می‌کند تا اختلاس اتفاق نیفتد، کلاهبرداری نباشد، افراد منافع مردم و ملی را با هم تبانی نکنند و در نهایت مراقبت می‌کند که اقتصاد، اقتصادی سالم باشد و جلوی پولشویی و فرارهای مالیاتی گرفته شود و…؛ یعنی جایگاه دولت، نظارتی و مراقبتی است.

 متاسفانه تعیین‌تکلیف نمی‌کنیم که در اقتصاد کجا هستیم و کدام سیستم بر اقتصاد و صنعت ما حاکم است و در این زمینه تاکنون به تفاهم نرسیده‌ایم، به همین دلیل، گاه این‌گونه استدلال می‌کنیم که اقتصاد ما خیلی آزاد است و وقتی بعد دقیق نگاه کنیم می‌بینیم، نیست و خیلی با آن فاصله داریم، چراکه دولت هر جا بخواهد دستورالعمل و بخشنامه می‌دهد، صادرات و واردات را ممنوع، آزاد یا ابطال می‌کند. بخش دولتی هم رقیب جدی بخش خصوصی است و با استفاده از رانت و اطلاعاتی که دارد، عرصه را برای فعالان بخش خصوصی تنگ و تولید را منزوی می‌کند.

 خالقی در ادامه افزود: در اقتصاد آزاد، بخش خصوصی برمبنای محاسبات و توجیهات فنی و اقتصادی، یک پروژه را اجرا می‌کند. در این موارد امکان برخورداری عده‌ای از رانت به حداقل می‌رسد. ما یارانه به آرد می‌دهیم و بعد که تعداد زیادی کارخانه ماکارونی ایجاد شد، با حذف این یارانه، تمام آنها را دچار مشکلات اساسی می‌کنیم. به فرش ماشینی یارانه دادیم و بعد که آن را برداشتیم، این واحدها تعطیل شدند. این نشان می‌دهد سیاست‌گذاری‌های حمایتی که داریم هم رانت‌زا است و هم زمینه سوءاستفاده را فراهم می‌کند.

وی گفت: گاه به‌صورت مقطعی و بدون توجه به تصویر رانتی که پیش‌رو داریم، یک سیاست را انتخاب و اجرا می‌کنیم و در نهایت هم به عده‌ای ضرر و زیان می‌رسانیم که عین مداخله است. این روند بی‌عدالتی را نشان می‌دهد و باعث می‌شود بنگاه‌های اقتصادی با ایجاد رانت، آسیب‌پذیر ‌شوند.

در اقتصاد آزاد قاعدتا این موارد به چشم نمی‌خورد. ما فاصله زیادی با شاخص‌های تجارت آزاد داریم؛ به‌گونه‌ای که حتی در WTO پذیرش نشدیم و خودمان هم نمی‌دانیم اقتصادمان چیست. در این میان، موضوع تحریم‌ هم به‌جای خود بر اقتصاد و صنعت ما تاثیرگذار بوده است.

این کارشناس اقتصاد در پاسخ به پرسشی مبنی اینکه آیا اقتصاد و به‌طور خاص صنعت ما این ظرفیت را دارد که به سمت اقتصاد آزاد برود، اظهار کرد: اقتصاد ما خیلی دور از اقتصاد آزاد است و آنقدر در شرایط گلخانه‌ای نگه ‌داشته شده که واحدهای تولیدی و صنعتی آن با رانت و رابطه توانسته‌اند پایدار بمانند و آنهایی هم که براساس توانمندی‌هایی که داشتند فعالیت کردند به‌سختی توانستند بر مشکلات فراوانی که داشتند غلبه کنند.

 برای اینکه به سمت اقتصاد آزاد برویم، دولت باید تکلیف خودش را با بنگاهداری روشن کند؛ یعنی بگوید من بنگاهدار نیستم، سیاست‌گذار و ناظر هستم؛ از این‌رو در جایگاه ناظر بنشیند و مدیریت یا مالکیت بنگاه‌های خود را به بخش خصوصی واگذار کند و از حمایت برخی بنگاه‌ها که هم آنها را ناکارآمد کرده و هم منفعل، دست بردارد و اجازه دهد این بنگاه‌ها هم در شرایط برابر کارکنند.

 اقتصاد شتر-گاو-پلنگی

خالقی در ادامه خاطرنشان کرد: برخی شرکت‌های دولتی وابسته به بعضی نهادها و سازمان‌ها هستند و در مناقصه‌ها برنده می‌شوند، چون با امکانات دولتی ورود می‌کنند، هزینه‌های کمتری دارند، راحت‌تر می‌توانند قیمت مناسب‌تری بدهند و گاه هم بخشنامه‌ها و مقررات از آنها حمایت می‌کنند، به‌طور مثال اولویتی به بخش دولتی داده می‌شود. وقتی این‌گونه است بخش خصوصی پا نمی‌گیرد.

وی اظهار کرد: هیچ برنامه‌ جامعی در این زمینه نمی‌بینم. اگر قرار است به سمت اقتصاد آزاد حرکت کنیم باید نقشه راه داشته باشیم که به ما بگوید به کجا و با چه وسیله‌ای می‌رویم، در چه نقاطی باید مسیرمان را کنترل کنیم، در مقاطع زمانی مختلف باید چقدر پیشرفت کنیم تا بتوانیم خودکنترلی داشته باشیم که اگر عقب‌تر هستیم بازبینی کنیم تا با سرعت بیشتری پیش برویم.

 قاعدتا این سند باید پشتوانه قانونی داشته باشد و در آن به‌صراحت بیان شود که در راستای حرکت به سمت اقتصاد آزد باید فلان قانون را اصلاح یا وضع کنیم و امکانات‌مان را تغییر بدهیم. وقتی چنین سندی نداریم مشخص می‌شود اراده‌ای هم برای حرکت در این مسیر نداریم.

این کارشناس اقتصاد با اشاره به مولفه‌های اقتصاد آزاد در پایان گفت: ما الگوی اقتصادی‌مان را متفاوت از الگوهای اقتصادی دیگر در جهان و بهتر از دیگران می‌دانیم. البته برای این ادعا هیچ مرجعی هم نداریم که بتوان به آن استناد کرد. واقعیت این است که اقتصاد ما شتر-گاو-پلنگی است؛ در بخشی دولتی است، بخشی به سمت تعاونی رفته و بخشی دیگر خصوصی است، اما همیشه دولت در اقتصاد مداخله و به‌طور دستوری عدد تعیین می‌کند و این نشانه خوبی نیست.

 https://www.gostaresh.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%88-66/284625-%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D9%82%D8%AA-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF

 https://titre24.ir/Url/?A9wdfcmVt5DLgMcEeY2oFX0JsJgWtBl2H3LLEhZHvLnijPh/otTvm9Wwnx5unRMri++Kv6VNfP0=